Haskala

D Haskala (hebräisch השכלה; "Ufkläärig" oder "Erziejig" vo שכל (sechel) "Intellekt"), die Jüüdischi Ufkläärig, isch e Beweegig under de öiropäische Juude im 18. und 19. Joorhundert gsi, wo d Wärt vo dr Ufkläärig verbräitet het und für e besseri Integrazioon vo de Juude in die allgemäini Gsellschaft gstande isch. Si het anstatt vo de religiööse Studie, wo denn under de Juude vorgherrscht häi, wältligi Studie befürwortet, under anderem s Studium vo dr hebräische Sprooch und dr jüüdische Gschicht. De Befürworter vo dr Haskala het mä Maskilim (Hebräisch: משכילים) gsäit.

Us dr Haskala si spööter jüüdischi politischi Beweegige uusegwaggse und dr Kampf um die jüüdischi Emanzipazioon. As Geegebeweegig häi sich im aschkenasische Juudedum jüdischi Konfessione afo entwiggle, wo hüte vor allem in de anglofoone Länder stark verbräitet si.

Im ängere Sinn mäint Haskala s Studium vom Biblische Hebräisch und vo de dichterische, wüsseschaftlige und kritische Däil vo dr hebräische Litratuur. Dr Begriff wird mänggisch für s modärne kritische Studium vo jüüdische religiööse Büecher wie dr Mischna und em Talmud brucht, im Geegesatz zu wie die Wärk vo dr jüüdische Orthodoxii gleert wärde.